Spis treści
W celu ułatwienia czytania tekstu dodaliśmy do spisu treści hiperłącza. Aby przejść do wybranego nagłówka, wystarczy go kliknąć, a przeglądarka automatycznie przejdzie do wybranego fragmentu.
1. Wprowadzenie
Schron Chrobrego jest stałą szczeliną przeciwlotniczą wybudowaną przez Niemców około 1944 roku. Pierwotnie służył jako schronienie dla ludności cywilnej przed bombardowaniem lotniczym.
Stała szczelina przeciwlotnicza (z niem. LSD - Luftschutz Deckungsgraben, co w wolnym tłumaczeniu oznacza kryty rów przeciwlotniczy).
1.1 Typowa konstrukcja
Zwykle jest to ceglana lub betonowa budowla ochronna, wykonana w formie kilku podziemnych tuneli z przedsionkami. Może być wykonana z prefabrykatów lub murowana na miejscu, w tradycyjny sposób. Od tymczasowej szczeliny przeciwlotniczej różni się konstrukcją, zwykle drewnianą i związaną z tym wytrzymałością oraz czasem użytkowania.
Korytarze nie mają przebiegu prostoliniowego, tylko załamują się pod różnymi kątami. Jest to zabezpieczenie na wypadek trafienia bomby w jeden z tuneli, aby ludzie przebywający w pozostałych częściach ukrycia mieli szansę przeżyć.
1.2 Typowa lokalizacja
Szczeliny przeciwlotnicze lokalizowano zwykłe pod parkami i skwerami w centrach miast oraz w pobliżu zakładów pracy i dworców kolejowych, aby umożliwić przebywającym tam ludziom szybkie dostanie się do środka podczas nalotu. Ponadto budowano je w pewnej odległości od pobliskich budynków, aby w przypadku ich zawalenia się, nie uszkodziły ukrycia i nie zagruzowały wyjścia ze szczeliny.
1.3 Podstawowe wyposażenie
Standardowo wewnątrz szczeliny przeciwlotniczej montowano wzdłuż ścian drewniane ławki, a w przedsionkach umieszczano metalowe pojemniki na fekalia. W większości budowli tego typu nie było instalacji elektrycznej i oświetleniowej, a dopływ świeżego powietrza i usuwanie zużytego zapewniała wentylacja grawitacyjna. Natomiast ochronę przed gazami bojowymi zapewniały ludziom maski przeciwgazowe. Jedynie większe i ważniejsze obiekty zaopatrzone były w dodatkowe instalacje: elektryczną, oświetleniową i filtrowentylacyjną.
1.4 Prawidłowe nazewnictwo
Budowle tego typu to tak naprawdę ukrycia, ponieważ w porównaniu do schronów mają dużo mniejszą wytrzymałość i nie chronią bezpośrednio przed skażeniem chemicznym i promieniotwórczym. Jest to spowodowane nieszczelnością budowli i brakiem odpowiedniego wyposażenia tj. agregatów filtrowentylacyjnych oraz śluz ze specjalnymi dziwami ochronno-hermetycznymi.
2. Opis schronu Chrobrego
2.1 Dlaczego "Schron Chrobrego"?
Zdajemy sobie sprawę, że "Schron Chrobrego" nie jest prawidłowym zwrotem w przypadku opisanej budowli. Jednak ze względu na to, że nazwa dobrze się przyjęła i zaistniała w świadomości mieszkańców, to będziemy się nią posługiwać mając na myśli ukrycie.
2.2 Aktualne przeznaczenie
Schron Chrobrego widnieje w miejskiej oraz wojewódzkiej ewidencji obiektów ochronnych i jest oznaczony jako ukrycie typu II numer 64-1. W przypadku wprowadzenia podwyższonej gotowości obronnej państwa, musi zostać w czasie 48 godzin przygotowany do pełnienia swojej funkcji ochronnej.
Poniżej znajduje się zdjęcie pierwszej strony karty ewidencyjnej, pochodzącej z miejskiej ewidencji budowli ochronnych. Po więcej informacji zapraszamy na stronę: Ewidencja − Rybnik.
Zdj. 1 Zdjęcie przedstawiające pierwszą stronę karty ewidencyjnej schronu Chrobrego, pochodzącą z miejskiej ewidencji budowli ochronnych; (Źródło: Urząd Miasta Rybnika).
2.3 Lokalizacja
Schron Chrobrego znajduje się w Rybniku u zbiegu ulic Bolesława Chrobrego i 3 Maja, pod skwerem im. Rozalii Biegeszowej.
Rys. 1 Plan miasta z zaznaczoną lokalizacją schronu; (Opracowanie własne na podstawie podkładu mapowego, pochodzącego z Rybnickiego Systemu Informacji Przestrzennej).
2.4 Konstrukcja
Schron składa się z pięciu murowanych tuneli o wymiarach 1,4 m x 1,9 m i łącznej długości około 120 metrów, czterech pomieszczeń bocznych oraz trzech wejść. Dwa wejścia są aktualnie dostępne, natomiast trzecie jest przykryte betonowymi płytami.
Rys. 2 Plan sytuacyjny, przedstawiający model 3D schronu Chrobrego na tle parku im. Rozalli Biegeszowej wraz z uzbrojeniem terenu; (Opracowanie własne na podstawie mapy do celów projektowych, udostępnionej przez firmę JURIKU Architekci z Rybnika).
Obiekt przysypany jest warstwą gruntu o grubości od 0,3 m do około 1,5 m, a konstrukcję tworzą murowane ściany o grubości 0,5 m oraz ceglane sklepienie łukowe w pierwszym i połowie drugiego tunelu, o grubości 0,25 m. Natomiast w pozostałych tunelach jest to prawdopodobnie żelbetowe sklepienie łukowe.
Rys. 3 Uproszczony przekrój przez tunel schronu; (Opracowanie własne na podstawie pomiarów bezpośrednich).
2.5 Wejścia do schronu
Do każdego wejścia, z poziomu powierzchni parku prowadzą schody. Jedno wejście znajduje się od strony ul. Bolesława Chrobrego i jest pomalowane na szare kolory moro z zamontowanymi tablicami informacyjnymi oraz posiada charakterystyczne drzwi schronowe.
Zdj. 2 Główne wejście do schronu, od strony ulicy Bolesława Chrobrego; (Źródło: Archiwum R-GAW).
Drugie wejście znajduje się w pobliżu palcu zabaw. Wykonane jest częściowo z żelbetu i przesuwnej konstrukcji metalowej z przeźroczystymi tworzywami, przez które można zajrzeć do środka.
Zdj. 3 Drugie (środkowe) wejście do schronu, odbudowane w 2019 roku; (Źródło: Archiwum R-GAW).
Natomiast ostatnie wejście zlokalizowane jest w pobliżu pojemników na śmieci i jest nieczynne. Przykryto je ciężkimi betonowymi płytami drogowymi, aby uniemożliwić wejście bezdomnym.
Zdj. 4 Trzecie (nieczynne) wejście do schronu, przykryte betonowymi płytami drogowymi; (Źródło: Archiwum R-GAW).
Wewnątrz, przy każdym wejściu znajdują się przedsionki, które docelowo miały służyć jako śluzy z podwójnymi drzwiami schronowymi. Jest to tylko hipoteza ponieważ, na ich krawędziach znajdowały się ślady drewnianych futryn, które znaleziono też w przypadku pomieszczeń bocznych.
Rys. 4 Fragment modelu szkieletowego 3D schronu, przedstawiający przedsionek przed ostatnim wyjściem z ukrycia; (Opracowanie własne na podstawie pomiarów bezpośrednich).
2.6 Podłoga
Podłogę wykonano z części poukładanych równo cegieł, co widać szczególnie w pierwszym tunelu, a w pozostałych tunelach na cegłach wykonano betonową wylewkę.
Natomiast pod tak wykonaną podłogą znajdują się ułożone wzdłuż tuneli rurki drenarskie, uchodzące do kwadratowych studzienek zlokalizowanych w miejscach załamania korytarzy. Podłoga jest odpowiednio wypoziomowana tj. zachowane są spadki dla spływu wody, które uchodzą zbiorczo do ostatniego wejścia (przykrytego betonowymi płytami).
2.7 Wentylacja
W całym obiekcie znajdują się niewielkie prostokątne otwory zlokalizowane pod sklepieniem oraz przy podłodze, służące dawniej jako wentylacja grawitacyjna.
Rys. 5 Fragment modelu szkieletowego 3D schronu, przedstawiający rozmieszczenie czerpni i wyrzutni powietrza wewnątrz budowli. Schody i wejścia do obiektu zostały celowo usunięte z rysunku, aby nie zaczerniać obrazu. (Opracowanie własne na podstawie pomiarów bezpośrednich).
Aktualnie drożne są tylko cztery wyrzutnie, które zakończone są na powierzchni parku ceglanymi kominkami lub pomarańczowymi rurami PCV. Pozostałe są nieczynne i zalane są betonem ze sklepienia, wykonywanego prawdopodobnie podczas modernizacji w latach 1950 – 1960.
Zdj. 5 Zdjęcie przedstawiające dwie wyrzutnie powietrza znajdujące się na powierzchni parku. Na pierwszym planie widać ceglaną wyrzutnię odprowadzającą zużyte powietrze z największego pomieszczenia. Natomiast na drugim planie widoczna jest plastikowa wyrzutnia PCV prowadząca do pomieszczenia bocznego; (Źródło: Archiwum R-GAW).
2.8 Wyposażenie
Wewnątrz nie zachowało się nic z pierwotnego wyposażenia, jedynie resztki przewodów, deskowania oraz rurki drenarskie służące grawitacyjnemu odwodnieniu budowli.
Natomiast aktualnie, po przeprowadzonych remontach i modernizacji obiekt jest wyposażony w instalacje: elektryczną, oświetleniową, awaryjną oraz łączności wewnętrznej (na potrzeby pokazów łączności polowej). Poza tym odbudowana została częściowo wentylacja grawitacyjna oraz zamontowane dwie sztuki drzwi schronowych.